De NS heeft besloten 500 overlevenden die met NS-treinen vanuit Westerbork in de tweede Wereldoorlog gedeporteerd werden naar de kampen en duizenden nabestaanden een vergoeding te geven. Het gaat om Joden, Roma en Sinti. In 2005 had de NS aan hen al excuses gemaakt.
Kippenvel kreeg ik bij het lezen van dit nieuws.
De huidige NS-directie is natuurlijk niet verantwoordelijk voor de inzet van treinen toentertijd. Wel is er sprake van een collectieve of systemische schuld. Dat wil zeggen; door deze gebeurtenissen is er sprake van daders en slachtoffers; een onbalans is ontstaan. De daad van een individu heeft invloed op het geheel.
Zolang feiten – hoe pijnlijk ook – niet worden benoemd en het enorme leed van slachtoffers niet wordt erkend door de dader(s) blijft er onevenwichtigheid bestaan. Deze schuld komt dan terecht bij de opvolgers of nakomelingen en kunnen daardoor belast zijn. Het is bekend dat kinderen van oorlogsmisdadigers soms iets goed willen maken bij de slachtoffers van hun vader of opa.
Wandaden en daders een plek geven en de gevolgen van hun handelen zichtbaar maken is dus essentieel. In opstellingen waarin representanten van daders tegenover de slachtoffers staan komt deze dynamiek duidelijk naar voren. Dan is wat ooit is gedaan rechtgezet.
Maar ja, wie in de oorlog dader was, kon na de oorlog ook met gemak slachtoffer worden genoemd. Het is maar net hoe je kijkt en wat de uiteindelijke effecten van hun handelen waren. Collectieve systemen werken echter niet vanuit goed of fout maar zoeken naar balans en reageren op buitensluiten van leden. Iedereen heeft recht op plek; wat hij of zij ook heeft gedaan.
In het boek van Daan van Kampenhout ‘Tranen van de voorouders’ maakt hij de opmerking dat er veel monumenten voor slachtoffers zijn maar dat hij zich afvraagt waar de (onzichtbare) daders zijn gebleven. Hij heeft gelijk, want hoe zit het met de machinisten, politieagenten en leveranciers van de kampen. Kortom al die mensen die de bezetter hebben geholpen?
Wanneer daders worden buitengesloten kun je wachten op de volgende generaties dat iemand geïdentificeerd raakt met dat buitengesloten familielid. Ik denk dat we in Nederland ook op andere gebieden nog wel iets te doen hebben. Bijvoorbeeld bij ons slavernij -en koloniale verleden, politionele acties in Indonesië en de Molukse kwestie.
Ik maak een diepe buiging voor de NS.
